[Oost Gelre]
De tekst, het spel, de muziek, de dans, de zang, videobeelden: ieder artistiek element in de operateske voorstelling Spiegelingen versterkt de beladenheid van 75 jaar bevrijd-zijn van de oorlog in Oost Gelre. Na twee jaar corona-uitstel mag dit groots opgezette artistieke project voor alle inwoners op 7 en 8 mei eindelijk tot uitvoering komen in de Lichtenvoordse Hamalandhal.
Tekst en Foto’s: Eveline Zuurbier
In Spiegelingen schuilt hoogstaand vakwerk van de Silvoldse theaterman Theo Soontiëns. Hij schreef het script voor de acteurs en die voor de videofilms in het decor. De uitvoering gaf Theo Soontiëns in handen van zijn oud-leerling Stan Geurts. Behalve regisseur is Stan Geurts ook componist. “Hoe het eruit komt zien? Ik weet niet hoezeer Stan mijn teksten begrijpt. Wat ik wel weet, is dat hij een fantastische nieuwe-tijds theatermaker is. Hij zal de vleug van de grootsheid die de opera heeft, toevoegen. Ik ben overtuigd: Spiegelingen is oogstuitend mooi.” Theo Soontiëns zegt het vol vertrouwen en met stralende ogen.
Schrijven voor podiumkunst
Zeker is dat wanneer in mei het spel op het podium wordt gespeeld, hij achter in de zaal rondloopt om op diverse posities de voorstelling te bewonderen. Hoe komen zijn teksten over op het publiek? Theo’s maakplezier in het scriptschrijven is actuele betekenis geven aan de gebeurtenissen uit de geschiedenis zodat de verhalen en vertelsels van ons allen worden. “Journalisten schrijven ook, maar dat is een ander schrijversvak. Zij doen verslag van gecheckte feiten. Als schrijver voor theater ben ik vrijer. Je doet verslag van hoe mensen de oorlog in die tijd hebben ervaren. Het is historisch, maar geen geschiedschrijving.”
Theo liet zich inspireren door één zin uit een grote stapel familieboeken en oorlogsdocumentatie van Oost Gelre: ‘De oorlog is voorbij; we hebben in Lichtenvoorde niet zo veel geleden.’ De zin bleef in zijn gedachte nadat hij in de voorbereiding voor Spiegelingen met mensen had gesproken en naar hun kijk op de bevrijding had geluisterd. Ook met mensen die de oorlog niet hebben meegemaakt. Geldt ‘niet zoveel geleden hebben’ook voor een gezin uit het dorp dat een kind of een broer heeft verloren? Hoe ervaren zij bevrijd-zijn als de oorlog ten einde is gekomen, stelde Theo zich voor.
Voelden de Lichtenvoordse bevolking dit ook wanneer ze op 1 februari 1942 in de Bonifatiuskerk getuige zijn van het binnendragen van vier lijkkisten met daarin onder andere een 23-jarige jongen? Wat gebeurt er in de lijven van de honderden aanwezige Lichtenvoordenaren, allemaal oorlogsgetuigen, als de toenmalige prediker des dorps de grafrede opvoert? Er woelt opstanding in ze. Die slaat snel om in verwarring als hun eigen burgemeester Lamers de samenkomst niet pikt.
De rouwende menigte rond deze jongen is de openingsscène geworden. Het uitgangspunt dat Lichtenvoorde niet veel geleden heeft, is intrigerend als je het drama in de eerste scène ziet. “Wie het meest geleden heeft, is na 75 jaar niet meer te zeggen. Ik kan niet vertellen hoe het er precies aan toegegaan is, maar wel over hoe wij reflecteren op de gebeurtenissen uit de persoonlijke verhalen.”
Hoop en troost
Het script voor Spiegelingen is opgebouwd rond drie hoofdrollen: de standvastige predikende dominee, de hulpvaardige pastoor die vertrouwen geniet van de bevolking en de fascistische NSB-burgemeester. De drie zijn een verwijzing naar de werkelijkheid van drie notabelen die de Lichtenvoordse gemeenschap in die tijd leidden: predikant Van Dongen, pater Hunsche en burgemeester Lamers. In Spiegelingen maakt Theo zich een voorstelling van zaken over verlies en verraad, hoe mensen die afzonderlijk van elkaar verwerken. Waar houd je aan vast als je machteloos bent? “God kan ervoor zorgen dat Lichtenvoorde niet getroffen wordt, maar kom je voor God dan wel elke vrijdag naar de kerk? Je kan de pastoor als een marktkoopman zien. Hij komt de mensen tegen wanneer zij verdriet hebben; weet precies wat ze nodig hebben. Maar in die rol kan je de persoon ook als een vertrouwenspersoon, een verbinder van de dorpsgemeenschap zien.” Theo wil in de scriptlezing vooral het verhaal van hoop en troost laten doorklinken. Niet een woekerende nachtmerrie van de oorlog in mensen. Ook de opkomende moed en het vertrouwen zijn thema’s die hij naar bovenhaalt. “Laten we het vooral over die dingen hebben.”
Vrede is niet permanent
Hij kan echter niet om de werkelijkheid van Oost Gelre heen. Op het toneel worden ook mensen gefusilleerd. “Dat is nogal wat. Het fijne aan het schrijven van dramatische teksten voor Spiegelingen is dat ik als schrijver iets mag toevoegen en wel zo dat dit drama van ons allen wordt. Want de persoonlijke verhalen over de bezetting tussen 1940-1945 rond Lichtenvoorde en Groenlo gaan over de verwachting dat het ooit beter wordt. Na 75 jaar is dat nog steeds de actualiteit.”
Een verwijzing naar elke veldslag in de geschiedenis en wat er nu gebeurt in de Oekraïne is snel gemaakt. Alleen al omdat de Oekraïne dichtbij voelt – je kan er zo naar toerijden – komen mensen met een ander gevoel naar de uitvoering dan als de voorstelling twee jaar geleden was doorgegaan. “Spiegelingen gaat over verwachtingen en toekomst, maar heeft een bijsmaak. De voorstelling eindigt met dat de vrede niet permanent is.” De tekst van Theo heeft Stan verbeeldt met een vrolijke dans op het podium, maar de muziekplaat blijft hangen. “De boodschap is vrijheid en dat het niet zal blijven. Het is beslist niet wat je automatisch hebt.” Spiegelingen zal de mildheid van een moeder uitdragen en allerminst een oordeel vragen. Theo: “De les die we geleerd hebben uit alle veldslagen die er in de wereld door de eeuwen heen zijn geweest: ‘laten we nooit meer één man aan de macht helpen. Dat is een garantie voor oorlog.”
www.4en5meilichtenvoorde.nl/spiegelingen