[Vragender]
Jarenlang was Vragender een bedevaartsoord voor de heilige Donatus, patroon tegen donder en bliksem, ander weersonheil en milieurampen. Bussenvol pelgrims kwamen op de tweede en derde zondag van juli naar de Antonius van Paduakerk om vervolgens deel te nemen aan de processie. Na al die voorbodes van onheil helpt de Vragenderse kerk nu bij de woningnood in het agrarische dorp. In mei moet de transformatie van het in onbruik geraakte gebouw naar negen woningen klaar zijn.
Tekst en Foto’s: Eveline Zuurbier
Om de kerk staan bouwhekken waarin zeildoeken hangen, zodat langsrijdende, nieuwsgierige automobilisten hun aandacht op de weg houden. In december afgelopen jaar, waren ze even opengezet voor het publiek. Op die kijkdag stond een dikke rij die de ombouw kwamen bewonderen. De meeste bezoekers waren de inwoners van het dorp zelf en oud-Vragendernaren. Waar eens de zware kerkdeuren openzwaaiden om gelovigen te ontvangen, loop je nu de centrale hal in naar de voordeuren van de kerkwoningen. Leuk voor wie wat anders wil dan een doorsneewoning, en een uitkomst voor woningzoekenden die in hun geboortedorp willen blijven wonen. De laatste woningen staan nog te koop. Vanaf 320.000 euro heb je er een in bezit.
‘Met plezier geïnvesteerd voor het dorp’
Vanaf het moment dat de kerk aan de eredienst werd onttrokken en er een nieuwe bestemming werd gezocht, stond in ieder geval vast dat het gebouw voor Vragender behouden moest worden. Vier Vragendernaren kochten de kerk. “Voor het dorp”, zegt varkensboer Jan van de Wolfshaar. “We wilden voorkomen dat het gebouw in onbruik zou raken of zou worden opgekocht door mensen die niet van hier zijn.” Slopen is waar de vier, Joop Ikink, Werner Hegeman, Jan van de Wolfshaar en Jos Tanck het laatst aan dachten. Ze wilden tegemoetkomen aan de wensen van het dorp en dus ook aan wat er nog over is van het rijke roomse leven. “Het gebouw houden we in ere. Dat was ook de wens van de parochie. In principe hebben we aan het kerkgebouw niets gedaan dan alleen negen woningen erin gebouwd. Kijk maar: je stapt een kerk binnen. Je loopt onder de kerkzolder en vervolgens door de dubbele deuren de kerk binnen. Aan weerszijden van wat voorheen het middenpad was tussen de kerkbanken, zitten voordeuren van de woningen”, legt Jos Tanck uit. Hij is de aannemer van het dorp en de architect die aan het puzzelen is gegaan om de ruimte zo efficiënt mogelijk in te richten en wel zo dat elementen uit het verleden intact blijven. Een van de wijwaterbakjes is met gebruikmaking van de bestaande kerkmuur in een toilet terechtgekomen en doet dienst als een fonteintje. De apsis – de ronding van het priesterkoor – kon letterlijk in ere worden gehouden als erker met uitzicht op de korenmolen in het dorp. Deze woning bezit tevens de mozaïekwerken van Joop Kruip op de achterwand van het kerkgebouw. Ze zitten beschermd achter een vensterraam. De glas-in-loodramen die aan de buitenkant zaten, komen terug in de centrale hal, de oude knielbanken zijn bruikbaar gemaakt als lambrisering, het marmer uit het altaar is vermaakt tot drempels en vensterbanken. “Een van de kopers wilde graag de kroonluchter uit de kerk in zijn kamer. Die krijgt hij van ons. We hebben er niets uit gesloopt of als sloopafval naar de stort gebracht.”
Elke woning is uniek en de kopers hebben iets met Vragender. Zo heeft een 83-jarige Amsterdammer een kerkwoning gekocht. Hij was jaren geleden gids in het Vragenderveen en keert terug naar Vragender”, vertelt Jos Tanck.
Jan van de Wolfshaar: “We willen dit voor Vragender realiseren, maar wel zo dat het economisch uit kan. Er zit voor ons geen verdienmodel aan en houden het betaalbaar voor kopers. Investeren doen we met plezier voor het dorp.”
‘De kerk was te duur geworden voor de parochianen’
Angelo Ribbers is voorzitter van de Vragenderse locatieraad in de parochie HH. Paulus en Ludger in de Oost-Achterhoek. De praktijk is soms sterker dan de geloofsleer, weet hij maar al te goed. Uiteindelijk heeft de geloofsgemeenschap er vrede mee. Juist ook omdat de heilige attributen zijn bewaard en als kunstobjecten terugkomen in de woningen. En juist omdat de geloofsgemeenschap zonder kerk is blijven bestaan. “Onder de toren is een Maria-kapelletje gerealiseerd als stilteplek of om een kaarsje aan te steken. Het kruisbeeld uit de kerk krijgt een plek in deze kapel. De klokken houden hun functie, al zullen ze niet meer elk uur luiden.”
Ribbers was erbij toen in 2016 de Donatusbedevaart nieuw leven werd ingeblazen. Onder de titel ‘Donatus dondert deur’ maakte de bevolking van Vragender kennis met een stuk vergane cultuurhistorie. De burgemeester liep met de toenmalige jonge pastoor Pikkemaat voorop. Maar deze jonge pastoor vertrok naar een andere parochie waar hij nog méér nodig was volgens het bisdom en dus bleef het bij deze ene keer. Ribbers maakte ook op zondag 4 februari 2021 het 150-jarige bestaan van de Antonius van Paduakerk mee. Een week later sloot de kerk met een laatste eredienst en zat hij niet veel later met de pastoor bij de notaris voor de overdracht. “Het gebouw is te duur geworden voor een paar parochianen. De kerk heeft een mooie bestemming gekregen waarbij ik hoop dat de kerkwoningen betaalbaar blijven voor de inwoners uit Vragender. Dat is de ultieme wens van ons allemaal.”
‘Wonen onder de toren is geen doorsneeproject’
Aan de makelaars Wout Steentjes en Silvio Gierkink de taak om de negen kerkwoningen te verkopen. Beiden hebben een makelaarskantoor in Lichtenvoorde. “Iedereen kijkt mee, iedereen praat erover”, zegt Silvio Gierkink die de verkoop als een gedenkwaardig moment ervaart. “Bijzonder is de beleving dat een oude tijd voorbijgaat en een nieuwe is aangebroken.”
“Ook mensen van ver zijn nieuwsgierig naar wat er met een leegstaande kerk kan; zij hebben er in hun eigen dorp ook een leegstaan”, zegt Wout Steentjes over de belangstelling voor het bouwproject. “Het is voor ons makelaars geen doorsneeproject. We merken dat het beeld over hoe het wonen is onder de kerktoren nog moeilijk te vormen is voor belangstellenden. De elementen die herinneren aan dat het eens een kerk was, vindt iedereen mooi. En met de terrasdeuren, de extra verdiepingen én dat er op het laatste moment nog is besloten de woningen gasloos te maken, geven dit oude pand een moderne uitstraling.”
‘We wilden graag in Vragender wonen en niet in een oud pand dat nog jarenlang geld blijft kosten’
Een van de kopers is Ruben Klein Gebbinck (27) die samen met zijn vriendin Jeanne (22) aan de zijde van de naastgelegen, voormalige pastorie een woning uitkozen. Ruben woont nog bij zijn ouders in een verbouwde boerderij naast de ruïne van de Jacobskapel uit 1444. “We zijn eerst bezig geweest om hier tegenover aan de Kapelweg een kavel te krijgen, maar dat project was lange tijd onzeker of het door zou gaan. Procedures en de bedenktijd daar omheen, duurden te lang. De prijzen schoten omhoog”, vertelt hij. In het dorp is verder niets beschikbaar en de woningen die te koop werden aangeboden, waren te groot, niet te betalen of te oud wat het nodige aan geld kost om het op te knappen. “Toen zijn we gaan kijken bij de kerk. Je weet waar je aan toe bent, en wat ons het meest aansprak was dat we op een redelijke korte termijn erin kunnen. Het is niet dat we per se in een kerk wilden wonen.”
Kerkelijke herinneringen als de eerste communie, de paas- en kerstvieringen, heeft de nieuwe generatie niet meer; alleen hun ouders praten er nog over. “Maar de stijl is bijzonder. Het schoon metselwerk en de bogen van de oorspronkelijke kerk die in de kamer doorlopen zijn erg mooi. We zijn er september ingestapt en medio mei kunnen wij er al in.”