[Zutphen/Lochem]
Kaumera is een woord uit de taal van de Maori, de oorspronkelijke bewoners van Nieuw-Zeeland. Het betekent kameleon. Sinds 2019 prijkt dit welluidende woord op een gebouw bij de rioolwaterzuivering (RWZI) aan de Oostzeestraat in Zutphen. De grondstoffenfabriek van Waterschap Rijn en IJssel produceert een veelzijdige gel die toepassingen vindt in de land- en tuinbouw, betonindustrie en in andere materialen, waaronder lijm en verf.
Tekst en Foto: Henri Bruntink
Kaumera is een nieuwe biologische grondstof die in veel toepassingen gebruikt kan worden. Het kan zowel water vasthouden als afstoten, is brandvertragend en is een bindmiddel voor onder andere composietmaterialen. Het kan een beschermend laagje vormen om zaden en meststoffen en zo microplastics vervangen die daar nu vaak voor worden gebruikt. Zelf is kaumera biologisch afbreekbaar. Het draait allemaal om bacteriën.
Heemraad Antoinet Looman en business developer Maarten Schaafsma van het waterschap horen het niet graag, maar de leek kan zich enigszins een beeld vormen door te denken aan de glibberige substantie die zich thuis vaak in het doucheputje vormt. Dit is het gevolg van samengeklonterde bacteriën die zichzelf beschermen door een laagje gelei te vormen. Dat is het begin van het proces dat tot aumera leidt.
FrieslandCampina
Het begon allemaal zo’n tien jaar geleden toen FrieslandCampina de fabrieken in Lochem en Borculo fors wilde uitbreiden. Het bedrijf meldde zich bij het waterschap met de vraag of het de extra stroom restwater aankon. “Toen zijn we gaan nadenken over wat we met dit water zouden kunnen. In Olburgen – en ook bij andere RWZI’s in het land – worden er al stikstof en fosfaten uitgehaald. En struviet, dat als kunstmest kan worden ingezet. Het restwater van de melkfabrieken kent weinig verontreinigingen. Het zou zonde zijn om dat op het normale rioolstelsel te lozen. Besloten werd om het via een persleiding apart naar de RWZI in Zutphen te transporteren”, aldus Looman. Zelfs de wc’s van FrieslandCampina werden losgekoppeld om het restwater niet onnodig te vervuilen.
In Zutphen wordt het water behandeld volgens de Nereda-methode. Dit is een vinding van de TU Delft die is doorontwikkeld door de ingenieurs van Royal HaskoningDHV. Kort uitgelegd worden de gebruikelijke zwevende vlokken in het restwater omgevormd tot korrels die gemakkelijk naar de bodem zakken. Denk aan het verschil tussen dwarrelende sneeuwvlokken en hagelstenen die de bodem veel sneller bereiken. Uit deze korrels wordt kaumera gewonnen.
Het Nereda-proces is energie-efficiënter dan conventionele zuiveringsmethoden. Sinds 2020 wordt kaumera ook gewonnen in Epe, door Waterschap Vallei en Veluwe. Daar gebeurt het met communaal rioolwater, dus met alles erin wat onze huishoudens en bedrijven ‘afscheiden’.
Toepassingen
Wat ontstaat tijdens het productieproces is een lichtbruine gel. Dit heeft veel eigenschappen. Het kan water vasthouden of juist afstoten. In beton zorgt het ervoor dat het minder snel uithardt. Hierdoor is minder beton nodig om dezelfde sterkte te bereiken. Onlangs bleek uit onderzoek dat het toevoegen van kaumera aan aarde rond de wortels van jonge bomen ervoor zorgt dat vocht beter wordt vastgehouden. Dat beschermt de bomen in de steeds vaker voorkomende periodes van lange droogte.
Het terugwinnen van kaumera uit rest- en afvalwater vindt plaats binnen het Nationaal Kaumera OntwikkelingsProgramma (NKOP). Hierin werken Waterschap Vallei en Veluwe, Waterschap Rijn en IJssel, de Stichting Toegepast Onderzoek Waterbeheer (STOWA), ingenieursbureau Royal HaskoningDHV en de TU Delft nauw samen.
Nieuwe markt
Schaafsma, die vanaf het begin betrokken is bij het Nereda-proces en werkte voor meerdere van de genoemde partners, zegt: “Het is een nieuw product en een nieuwe markt. We kunnen potentiële afnemers nog niet veel vergelijkingsmateriaal bieden. Ze moeten op basis van de eigenschappen geloven in de toepasbaarheid van kaumera en er de voordelen van zien. Vanuit Zutphen kunnen we voldoende afzet realiseren om het productieproces kostendekkend te maken.” Aan de ontwikkeling hebben het LIFE-programma van de EU, de Provincie Gelderland en het ministerie van Economische Zaken en Klimaat financieel bijgedragen.
Heemraad Looman zegt: “Het winnen van grondstoffen uit ons afvalwater heeft prioriteit bij ons waterschap. Het streven is om in 2050 volledig circulair te zijn. Nu eindigt nog veel rioolslib in verbrandingsovens. Kaumera – en de verkoop van andere uit afvalwater gewonnen grondstoffen – kan een flinke bijdrage leveren aan die circulariteit. We moeten het verhaal uitdragen en ondernemers en ontwerpers overtuigen van de mogelijkheden. Er is veel interesse en we zijn met meerdere partners allerlei testen aan het doen.”
Onderzoeksfase
Schaafsma voegt eraan toe: “Veel potentiële toepassingen bevinden zich nog in de onderzoeksfase. Zoals een slow release coating van meststoffen en zaden en de toepassing als brandvertrager. Al wel bewezen is dat met kaumera mest gemakkelijker wordt opgenomen door de plant en dus is er minder van nodig.” Kaumera kan worden toegepast in glazuur van bijvoorbeeld tegels en het brandwerende karakter ervan maakt het toepasbaar in bijvoorbeeld plafonds. Studenten van de TU Delft hebben bovendien een manier gevonden om kunstleer van kaumera te maken. Dit kan zorgen voor minder milieubelasting door de industrie.
Looman ziet vooral ook een toekomst in gebieden op de wereld waar water schaars is. “Hier in Zutphen staat de eerste Kaumerafabriek ter wereld, maar wereldwijd zijn al ruim honderd Nereda-installaties actief. Achter al deze installaties zou je een Kaumerafabriek kunnen zetten. Waterzuivering is duur en in arme gebieden is dat een probleem. Stel je voor dat je daar het schaarse water goed kunt reinigen en ook nog geld kunt verdienen door de verkoop van grondstoffen.” Overigens is er ook al een mobiele kaumera extractie-installatie. Daarmee kunnen wetenschappers in binnen- en buitenland testen hoe ze kaumera kunnen maken in hun eigen omgeving. Het is al getest in Utrecht en in Faro, Portugal.
Belangstelling
De belangstelling voor de ontwikkelingen is groot. In Nederland staan vier andere waterschappen in de startblokken om het proces te kopiëren. Via een collectieve marketing hub wordt de markt gezamenlijk bewerkt. Uit het buitenland is al belangstelling getoond uit onder meer Brazilië en Canada.
kaumera.com