[Winterswijk]
Villa Mondriaan in Winterswijk bestaat in 2023 tien jaar. Dat zal niet ongemerkt voorbij gaan. Voorts heeft het museum een nieuwe directeur, de 25-jarige Jana Roovers. Redenen genoeg een bezoek te brengen aan de plaats waar Piet Mondriaan leerde tekenen en schilderen.
Tekst: Henk Waninge Foto: Janette van Egten
Als de Nederlandse schilderkunst ter sprake komt, gaat het vaak over Rembrandt en Van Gogh. Maar even interessant zijn de werken en de carrière van Piet Mondriaan (1872-1944). Niet voor niets stond hij een tijd lang in de Nederlandse canon. De meeste mensen kennen Mondriaan van zijn abstracte schilderijen met als bekendste werk de Victorie Boogie Woogie. De focus in Winterswijk – waar hij zijn jeugd doorbracht – ligt op het vroege, figuratieve werk.
Jana Roovers: “Grote musea tonen vaak het eindproduct van een kunstenaar. Dat vind ik jammer want het laat niet alles zien van de kunstenaar als persoon, wat voor ontwikkeling hij doormaakt. Als je het hele proces wilt doorgronden, als je wilt weten wie Mondriaan was, is het ook zinvol zijn vroege werk – landschappen, stillevens, boereninterieurs – te bekijken. Het zijn herkenbare taferelen. Veel mensen willen zijn kunst begrijpen en dat wordt vereenvoudigd door het hele plaatje te schetsen, de weg ernaar toe, de keuzes die Mondriaan maakte, de invloeden van de lokale omgeving, etcetera.”
Roovers is vlot van de tongriem gesneden. Dat moet ook wel als je directeur van een museum bent. Ze is jong voor die functie en wordt daar regelmatig aan herinnerd. Dat varieert van ‘Jij komt zeker een workshop geven’ tot ‘Dag juffrouw, is de directeur ook aanwezig?’ Roovers kan er wel om lachen: “Ik ben niet aangenomen vanwege mijn ervaring maar om mijn visie. Mijn voorgangster, Charlotte Rixten, was ook 25 toen ze hier begon, dus zakenpartners en bestuursleden zijn wel wat gewend. Maar het is waar, vanwege die leeftijd word je getest, zijn ze benieuwd naar je reacties, waar je grenzen liggen. Ik baseer me op feiten en afspraken die zwart op wit staan. Dat biedt houvast, want er zijn altijd mensen die ergens op terugkomen in de hoop dat je niet op de hoogte bent.”
Corona
Na haar opleiding in Tilburg en Nijmegen belandde Roovers begin 2021 als junior-directeur in Winterswijk. Een valse start, zo bleek, want door de tweede coronagolf moest het museum vier maanden dicht. Terugkijkend: “We hadden open kunnen blijven. Een museum is zo goed geacclimatiseerd dat de kans dat je hier iets oploopt megaklein is. Er is in de afgelopen twee jaar geen enkel coronageval geweest dat gerelateerd kan worden aan museumbezoek. De meeste musea in Duitsland zijn ook niet of nauwelijks dicht geweest.”
Dat was toen, het nieuwe ‘coronaspook’ heet energiekosten. “We hebben een rekening waar je u tegen zegt. De klimaatinstallatie, die voor een constante temperatuur in de zalen zorgt, moet dag en nacht aanstaan, je kunt hem niet lager zetten of uitdoen. Gelukkig krijgen we veel steun van de gemeente. Die voelt zich verantwoordelijk voor ons bestaan. Desondanks vind ik het allemaal heel spannend en houd ik mijn hart vast.”
In 2019 noteerde het museum nog 13.000 bezoekers. Door corona is dat aantal in de jaren daarna natuurlijk gedaald maar de schade viel mee omdat veel toeristen vorig jaar vakantie vierden in eigen land en de camping verruilden voor een dagje museum. Dit jaar gaat het crescendo met het aantal bezoekers. Voornaamste reden: de Duitsers zijn terug.
Villa Mondriaan, waar de jonge Piet 12 jaar heeft gewoond, wordt gerund door een directeur, twee junior-directeuren, die een half jaar inpandig wonen (‘een unieke situatie’), een medewerker bedrijfsvoering en 78 vrijwilligers. De laatste weken vinden er allerlei acties plaats van klimaatactivisten, onder meer kunstwerken besmeuren of zich laten vastlijmen aan een schilderij. Hoe gaat het museum hiermee om?
Roovers: “Ik heb begrip voor het feit dat ze actie voeren maar het is jammer dat ze hiervoor erfgoed gebruiken, dat zich niet kan verweren. Als je ons erfgoed raakt, raak je ons allemaal want het toont onze geschiedenis. Ik verwacht niet dat die actievoerders hier opduiken. Toch heb ik onze gastheren en gastvrouwen gevraagd extra goed op te letten.”
Abstract
Terug naar Piet Mondriaan. De focus mag dan op zijn vroege werk liggen, andere periodes in zijn leven, zoals in Amsterdam, Parijs en New York, komen ook in woord en beeld (schilderijen, video’s en animaties) aan bod. Dus ook zijn geometrisch-abstracte werk met de kenmerkende horizontale en verticale zwarte lijnen en de primaire kleuren, geel rood en blauw en veel wit. Mondriaan is er wereldberoemd mee geworden maar er zijn ook volksstammen die het maar niks vinden. Reacties variëren van ‘Dat kan mijn nichtje van 10 ook’ tot ‘Waarom krijgen die blokken en lijnen een plaats in het museum?’
Roovers kent de reacties: ‘Doe het maar eens, zeg ik dan. Dat zal nog niet meevallen. Kijk, het lijkt geen moeilijke techniek. Vaak waarderen we een kunstwerk omdat het knap geschilderd is, zoals de werken van Rembrandt, die veelal een herkenbare voorstelling hebben. Bij Mondriaan ligt dat anders. Bekijk het ook in de context van de tijd. We zijn nu gewend aan zijn blokken en lijnen maar als je terugdenkt aan het begin van de vorige eeuw, was het bijna ondenkbaar dat iemand zo abstract schilderde.”
Om te vervolgen: “Mondriaan ging heel ver bij het maken van keuzes. Dat gebeurde niet van de ene op de andere dag; het was een hele zoektocht. Er zijn paar ankerpunten in zijn loopbaan. Je kunt bijna in zijn hoofd kijken als je het werk chronologisch doorloopt. Dat vind ik fascinerend. Wat we hier doen, is een beetje demystificeren van de kunstenaar. Dat past ook bij deze tijd, we willen kunst inzichtelijk maken. Vroeger stond een kunstenaar bij wijze van spreken hoog op een berg van waaraf hij ons iets vertelt. Wij benaderen het nu vanaf de andere kant en vragen ons af hoe hij daar is gekomen.”