Als mensen ouder worden, verandert hun gezichtsvermogen; dat is geen nieuws. Maar sinds een aantal jaren is veel meer bekend geworden over de invloed van licht op het welbevinden van mensen. Deborah en Hendrik Jan Vermeulen uit Gendringen doen hier onderzoek naar en boeken positieve resultaten.
Tekst: Walter Hobelman
“De biologische aspecten van licht zijn van grote invloed op het welzijn van mensen”, vertelt Deborah Vermeulen. Deborah heeft de opleiding hbo-lichtontwerp bij de Lighting Design Academy in Amersfoort gevolgd. Ze werkt samen met haar vader Hendrik Jan, die als lichtarchitect al ruim twintig jaar kerkengebouwen voorzien heeft van duurzaam en passend licht (zie kader). Sinds 2021 richt Vermeulen Lichtarchitectuur BV zich ook op zorginstellingen, omdat Deborah en Hendrik Jan daar vanwege familieomstandigheden nauwer bij betrokken zijn. Tijdens haar opleiding heeft Deborah zich verdiept in onderzoeken die laten zien welke invloed licht heeft op ouderen.
“Veel ouderen gaan gebukt onder problemen met de slaap en met de stemming. Veel ouderen in woon-zorgcomplexen, bejaardenhuizen en verpleeginstellingen slapen slecht en hebben meer last van somberheid. Gebrek aan voldoende (dag)licht is één van de oorzaken hiervan”, aldus Deborah. Bij veroudering en zeker bij dementie verliezen de hersenen langzaam hun vermogen om het slaap -en waakritme te reguleren. Een klein gebiedje in het brein is verantwoordelijk voor het reguleren van dit ritme, dit wordt ook wel de biologische klok genoemd. De biologische klok wordt beïnvloed door licht via het netvlies in het oog. Door veroudering van het oog verliest de biologische klok langzaam haar functie doordat er onvoldoende lichtprikkels worden opgevangen. Vergeling en vertroebeling van de ooglens is met name hiervan de boosdoener. Hierdoor is te verklaren waarom slaapstoornissen vaker voorkomen bij oudere mensen, omdat vergeling en vertroebeling van de ooglens voldoende licht tegenhoudt.
Blauw licht
De invloed van ‘blauw licht’ speelt hierbij een rol. “Blauw licht hebben we nodig. Het zorgt ervoor dat de productie van cortisol wordt gestimuleerd waardoor we energie krijgen om ons dagelijkse werk te doen. Maar ’s avonds is blauw licht juist een belemmering omdat men moeilijker tot rust kan komen doordat de productie van melatonine dan juist wordt geremd.” Deborah verwijst naar experimenten in de zorg waarbij het personeel tijdens de nachtdiensten gedurende korte tijd een speciale bril droeg met blauw licht en na de dienst de bril droeg met daarin oranje geplaatste glazen waarmee het blauwe licht juist gefilterd kon worden, zodat het biologische ritme van de zorgmedewerkers kon verschuiven. “In feite is het dus belangrijk dat verlichting gedurende de dag aangepast moet worden om, zeker bij ouderen, het slaap- en waakritme in stand te houden.”
Het is een uitdaging om meer licht te creëren voor mensen die ouder worden, zonder verblinding als neveneffect”, weet Deborah. ”Je lost dat gebrek aan goed licht ook niet op door een paar dimmers te monteren en op die manier de lichtintensiteit gedurende de dag aan te passen. Van belang is dat de kleurtemperatuur mee aangepast wordt. Zeker in zorginstellingen werkt dat niet goed omdat er nog te weinig kennis is over de invloed van blauw licht en de mogelijkheden die er met led-verlichting voorhanden zijn.”
Positieve reacties
Daarom hebben Deborah en haar vader samen met hun led-armaturenproducent een eigen concept ontwikkeld. “Dit hebben we voor het eerst mogen toepassen in Tilburg. Daar is de voormalige Margarita Maria Alacoque kerk vanwege herbestemming getransformeerd tot een verpleeghuis. “In nagenoeg alle openbare ruimtes hebben we daar onze eigen ontwikkelde led-armaturen, voorzien van biodynamische verlichting, toegepast waardoor de lichtkleur en lichtsterkte aangepast wordt op de natuurlijke daglichtcyclus”, vertelt Deborah.
De bewoners en verzorgenden zijn enthousiast en men merkt dat de bewoners er positief op reageren. “De eetzaal hebben we bijvoorbeeld niet kunnen voorzien van ons systeem en daar krijgt het zorgcentrum regelmatig te horen dat de eetzaal nu als ‘donker’ wordt ervaren. Het valt de verzorgenden ook op dat de bewoners meer in de openbare ruimte verblijven en daar zitten te lezen.
Deborah wil haar kennis over goed licht voor ouderen (en in feite ook voor jongeren) graag delen met zorginstellingen die bijvoorbeeld met renovatie of andere bouwplannen bezig zijn. “Er is echt heel veel winst te behalen, die ook nog eens duurzaam is. Dus naast tevreden bewoners en verzorgend personeel is het ook kostentechnisch erg interessant.”
Vermeulen Lichtarchitectuur BV in Gendringen is sinds 2001 actief als verlichter van kerkgebouwen. In de loop van de jaren heeft Hendrik Jan Vermeulen ruim 300 kerken voorzien van kostenbesparende verlichtingsinrichtingen waarbij het mogelijk is om de ruimte op verschillende wijzen te belichten afhankelijk van de activiteit. Een kerkviering heeft immers ander licht nodig dan een concert van een koor of orkest. In 2020 heeft Deborah Vermeulen het bedrijf van haar vader Hendrik Jan overgenomen en werken ze samen verder.
Deborah blijft zich verder ontwikkelen op creatief en technisch vlak. Sinds 2021 richt Vermeulen Lichtarchitectuur BV zich ook op zorginstellingen en heeft daardoor een eigen verlichtingssysteem in LED ontwikkeld, samen met de Duitse producent Schmidt Leuchten GmbH.