[Winterswijk]
De Achterhoekse Courant praat met Martin (64) en Ilse (39), de deeltijdstudente die sinds september als ervaringsdeskundig maatschappelijk zorgbegeleider werkt bij de gemeente Winterswijk en daarnaast alleenstaande moeder is. Beiden proberen met de door het leven getekende expertise, de vicieuze cirkel van ‘eens armoede, altijd armoede’ te doorbreken, maar lopen regelmatig aan tegen bureaucratie in de veronderstelling dat zij misbruik maken van de voorzieningen.
Tekst en foto: Eveline Zuurbier
Martin Pragt wist zelf redelijk uit de armoede te ontsnappen, maar diezelfde armoede waarin hij als kind opgroeide, heeft zijn eigen ontwikkelingscarrière getekend. Armoede dwong hem te stoppen als tv-acteur, dramadocent en hij gaf trainingen in communicatie bij bedrijven. Diezelfde armoede blijkt nu een rijke ervaringsschool te zijn die hij ook in werkelijkheid is begonnen.
Bij de ROC’s in de grote steden, leidt hij jonge lotgenoten op tot Ervaringsdeskundigen Armoede en Sociale Uitsluiting. Twee van zijn studenten komen uit Winterswijk. Ze hebben in dat vakgebied een baan gekregen bij hun gemeente en volgen daarbij deze MBO-4 opleiding in Utrecht.
Verrekte zwaar
“Het is heel mooi dat ik die baan heb gekregen”, zegt Ilse, “maar het is verrekte zwaar. Ik dacht bij de overleggen in het gemeentehuis: waar hebben ze het over? Ik was alleen maar bezig met overleven en met vluchten voor mijn ex. Ik had moeite met vertrouwen en dat ze in me geloofden. Ik ben in de beginperiode vaak ziek geweest. Het is niet alleen het gebrek aan geld wat een baan misschien kan oplossen, maar het is meer dan dat. Je voelt je onzeker en hebt het gevoel er toch niet bij te horen”, omschrijft ze haar psychische moeheid (lees: uitputting).
“Mijn ervaring is dat ik hier in een warm bad ben beland. Als ik me minder goed voel, luisteren ze naar me”, legt Ilse haar functioneren uit. Martin: “Wat ik zo fantastisch hieraan vind, is dat ze die druk van de uitkering wegnemen. In plaats van ‘met behoud van de uitkering’ heeft Ilse een baan gekregen zodat ze vrij kan studeren. Dat is moedig van de gemeente.”
In 2040 armoedevrij
Winterswijk wil in 2040 armoedevrij zijn. Een zeer nobel streven gezien de oeverloze debatten over dit onderwerp. Armoede zet je op afstand om deel te nemen aan een normaal sociaal leven. Structureel in armoede leven, dat zijn kinderen die met honger naar school gaan omdat er geen geld is voor ontbijt.
Bij eigen ondervinding weten Martin en Ilse dat die kinderen het grootste risico lopen op fysieke en geestelijke mishandeling vanwege de geldzorgen. Armoede gaat over generaties heen en armoede is een verschijnsel waar sociale erfelijkheid aan vast zit, legt Martin uit. In armoede opgroeien is stress lijden over hoe de dag door te komen. “Dit tekent je hechting als kind. Deze kinderen blijven in hun handelen moeite houden met verbindingen leggen voor sociale contacten. De gevolgen van deze stress dragen kinderen levenslang mee.”
Levenslange last
Martin Pragt betitelt de gevolgen van geldgebrek als ‘life-events’. Hij verwijst naar de kinderopvangtoeslagaffaire die families kapot heeft gemaakt. Door de financieel economische gevolgen dragen zij een levenslange last mee. Ouders zijn gescheiden of aan de drank geraakt omdat de stress onhoudbaar is.
“Dat is wat armoede meebrengt: ze bellen bij je aan, de dwangbrieven bij de post. Woorden zijn voortdurend een aanval. Als je arm bent, moet je telkens bewijzen dat je ergens recht op hebt. En Klaas Dijkhof mag zijn uitgestelde loon wel krijgen? Dit zijn politici die tegelijkertijd beslissen over de mensen die geen geld krijgen. ‘Eerst budgetteren,” Martin hekelt dat woord. “Vervolgens zeggen ze je: ’moedig dat je je zo kwetsbaar opstelt.’ Dat is de reinste minachtig die er bestaat.”
Ervaringskennis nodig
“Goed dit was het klaaguurtje”, veranderen Martin en Ilse het gesprek. Bij het bedrijfsleven groeit het besef dat niet alles draait om winst. Welzijn en welbevinden zijn zeker zo belangrijk geworden.
“Als werkgever ben je verantwoordelijk voorje werknemers”, verduidelijkt Martin. “Bedrijven willen niet langer dat kinderen slachtoffer zijn en willen daar een rol in spelen. Je merkt het bij de deurwaarders. Ze willen eerder een verbond sluiten dan boetes en saneren. Utrecht heeft aan corporaties de opdracht gegeven huisuitzettingen zoveel mogelijk te voorkomen. Winterswijk heeft het systeem van aanvragen versimpeld. Mensen worden zo gedeprimeerd van al die formulieren. De tendens is inclusiein plaats van exclusie. Om die verbindingen te leggen, vragen de bedrijven: we hebben ervaringskennis nodig.”
Vacatures
Bij deze redenen liggen volgens Martin ontwikkelingen open om ‘academisch’ en de deskundigheid uit armoede-ervaring met elkaar te verbinden. Winterswijk is een van de gemeenten die heeft gezegd: ‘wij moeten leren om met jullie om te gaan in plaats van dat jullie van ons moeten leren’, en stelden daarvoor afgelopen zomer twee vacatures open. “Dat is de dapperste opmerking die ik van een gemeente gehoord heb.” Ilse: “Bij de uitkeringsinstantie trof ik twee lieve vrouwen die mij daarop wezen. Ik voel me nu steeds beter omdat de druk van me afgaat. Gelukkig ben ik niet de enige.”
Kans zich te ontwikkelen
De kunst is te kijken naar elkaars rollen en leren inzien waar ontwikkelingen ontsporen, verhalen beiden. “Inzicht is een voorwaarde om kennis op te doen.” Martin geeft er les in op de ROC’s in Utrecht, Eindhoven en Rotterdam. Mensen zoals Ilse krijgen daar de kans om zich te ontwikkelen tot professionele ervaringsdeskundige. Met de verkregen inzichten van hun handelen, kunnen ze instanties voorzien van adviezen.
Martin: “Een wethouder zei: we doen zoveel om eenzaamheid tegen te gaan, maar de mensen komen niet. Gemeenten hebben de beste intenties en toch krijgen ze het niet voor elkaar. De bureaucratie, de diverse loketten voor de deelproblemen en de enorme drang om te handhaven op rechtmatigheid, maken het armoedeprobleem nog groter. De maatschappelijke en politieke veronderstelling is dat mensen die arm zijn persoonlijk schuld dragen voor hun situatie en daardoor niet al te veel geholpen moeten worden: ze zouden eens misbruik maken van de voorzieningen. Dit denken laat zien hoe geld ons in bezit neemt en ons contactloos maakt.
Helder nadenken
Ilse: “We willen graag gezien worden, dat is waar het om gaat”, vat ze het samen. “Ik ben gewend geworden om te schoppen, te slaan en te vechten als er weer wordt aangebeld of mensen weer iets van mij willen. Zo ziet mijn handelen eruit. Je kan niet meer over iets anders nadenken. Door de school leer ik weer helder nadenken en kan ik werken in deze baan.”
De overlevingsstrategie die mensen zoals Ilse voeren om uit de armoede te komen, tast het intelligentievermogen aan wat mensen opnieuw op afstand zet. “Er wordt van mensen een strijd verwacht die niet te vervullen is”, aldus Martin.
Vraag is hoe je de gesloten cirkels tussen arm en rijk kan doorbreken? Op de eerste plaats rust en veiligheid bieden waardoor men helder gaat nadenken en de juiste beslissingen leert nemen. En goed opleiden. Ons onderwijs zou daar een sleutelrol in moeten vervullen, maar ook daar loert het gevaar van uitsluiting.
“Het onderwijs is examengericht en niet ontwikkelingsgericht.” Martin noemt het een ‘academische reproductie’. “Goed onderwijs is als een leerkracht ruimte krijgt en iets kan toevoegen in plaats van binnen een bepaalde tijd moeten werken naar een eindproduct: het examen.”
Daarvoor zijn landelijk toegekende vakken nodig – die Martin aanvankelijk niet heeft – om te kunnen toetsen voor een diploma. Het ‘eindproduct’ zou eigenlijk een waardepapier moeten zijn voor leren uit ervaringen en uit eigen kracht.